Een tijdje geleden werd ik door het dagblad Metro geïnterviewd over bewust telefoongebruik en de impact ervan op onze mentale gezondheid. Vanuit mijn focus op mindful leven vroeg journalist Lisa Vermeij naar mijn visie. Ook wetenschappers die zich bezighouden met communicatie en sociale netwerken deelden hun visie op de positieve en negatieve effecten van smartphones.
Wil je weten wat het effect is van telefoongebruik op je brein en lichaam?
Je staat er mee op en je gaat er mee naar bed. Je neemt hem mee naar de wc, mee uit eten, mee naar je werk en hij gaat mee op vakantie. Het apparaat weet wie je bent, beheert je agenda en houdt precies bij waar je bent en met wie. Een groot gedeelte van onze samenleving loopt 24/7 met zijn telefoon in de hand, maar hoe erg is dat nou? En wat zijn de gevolgen van veelvuldig smartphone gebruik voor lichaam en geest?
Ben jij je bewust van je smartphone gebruik?
Eind 2018 lanceerde NPO3 op YouTube de zesdelige Youtube-serie #tagged. Zowel de serie als film waren gefilmd met de camera gericht op het beeldscherm van een smartphone. Met dit dwingende perspectief wilde schrijver en regisseur Martijn Winkler benadrukken hoe krachtig en aanzuigend de werking is van het telefoonscherm in ons dagelijks leven.
Schaamte voor je telefoongebruik?
De regisseur vertelde erover: “Ik heb een haatliefde-verhouding met mijn telefoon, het is een geweldig rijkdom waar ik ook enorm van geniet. Met je smartphone heb je de wereld binnen handbereik. Je telefoon wint het altijd. Als je ergens bent en je krijgt iets binnen op je telefoon dan wordt de wereld om je heen doffer en onscherper. De rest vervaagt.” Martijn merkte dat veel mensen om hem heen voortdurend bezig waren met hun telefoon. “Niet alleen twintigers, mijn moeder van 65 jaar was laatst ook verzeild in een WhatsApp ruzie.
Veel mensen hebben een soort schaamte dat ze veel op een smartphone zitten.
Regisseur Martijn Winkler over smartphone gebruik
Elke youtube aflevering had een eigen thematiek en er stond telkens een andere app centraal. Zo zag je in #instafamous hoe iemand de wens had om fashion influencer te worden, in #dating hoe iemand eindeloos bleef zoeken naar de perfecte match en in #surpriseparty over ruzie in de groepsapp, een Whatsapp Gesprek tussen vriendinnen liep volledig uit de hand.
Je telefoongebruik beïnvloedt je gedrag en je gezondheid.
Dat erkent ook Lotte Willemsen, lector Communication in Networked Society aan Hogeschool Rotterdam. Willemsen voert onderzoek uit naar de vraag hoe de samenleving kan digitaliseren met behoud van de menselijke maat, en de rol van communicatie hierbij. De onderzoeker bevestigt dat veelvuldig gebruik van smartphone geassocieerd wordt met meer stress, gezondheidsklachten, burn-out en kan bijdragen aan angststoornissen en depressie.
Maar het is te voorbarig om te concluderen dat de smartphone op zichzelf de oorzaak is van zoveel negatieve gezondheidsklachten. Het probleem is vaak complexer.
Wetenschapper Lotte Willemsen over telefoonverslaving
Angstklachten kunnen ontstaan door het gebruik van een smartphone, maar het omgekeerde kan ook het geval zijn: dat angstklachten leidt tot meer smartphone gebruik.
Voor veel mensen kan de telefoon een goede afleiding zijn van negatieve emoties.
Ook kan er nog een andere factor zijn die zowel smartphone gebruik en angst verklaart, waardoor ze lijken samen te hangen. Een voorbeeld van zo’n factor is werkdruk. Mensen die veel werken en daarom veel online moeten zijn, zullen meer stress ervaren. Dat kan vervolgens tot burn-out leiden. De vraag is dan hoe dat komt: door de telefoon, de werkdruk, of misschien wel beide? Of mensen die al niet lekker in hun vel zitten en ontevreden zijn over het feit dat ze geen partner hebben, zullen eerder geobsedeerd door een dating-app kunnen raken.”
Wat is de reden achter de mentale problemen bij smartphone gebruik?
Onderzoeker Willemsen benadrukt dat het interessant is dat mensen door hebben en aangeven dat ze hinder van hun telefoon hebben. “Over de televisie en zelfs over boeken werd ook gezegd dat het een gevaar kon zijn voor je gezondheid, maar een smartphone hebben we continue bij ons. Diverse onderzoeken hebben laten zien dat we gemiddeld drie tot vier uur per dag aan onze telefoon besteden.”
En inderdaad, een smartphone maakt ons leven ook een stuk gemakkelijker en zijn verweven in onze dagelijks leven.
Reizen gaat door middel van Google-maps een stuk sneller. En hoe fijn is het dat we niet een telefoon, fototoestel én mp3-speler (ken je ze nog) met ons hoeven mee te zeulen maar gewoon genoeg hebben aan een smartphone. En hadden we het al gehad over het gemak van internetbankieren en tikkie?
Waarom zijn we afhankelijk van onze telefoon geworden?
Samen met dr. Simone de Droog en Tijs Portegies deed Willemsen onderzoek waarom mensen zo afhankelijk zijn van hun smartphone. Uit het onderzoek is gebleken dat zowel de afwezigheid en de aanwezigheid van een telefoon angst of FOMO oproepen. Klinkt tegenstrijdig?
Als mensen geen toegang hebben tot hun telefoon of de batterij is leeg, zijn ze bang om iets te missen.
De wetenschapper over FOMO
Maar ook de aanwezigheid van een telefoon kan ervoor zorgen dat we het gevoel hebben iets te missen. Al die notificaties laten zien dat je eigenlijk continu een melding mist.” Als de wifi uitgezet wordt, leidt dat tot meer rust, in ieder geval onder de zware social media gebruiker.
Bewust telefoongebruik heeft voordelen.
“Je kan makkelijker contact hebben met mensen op afstand en je kunt sneller schakelen zoals bij internetbankieren. En uit onderzoeken is gebleken dat je elkaar aardig vindt als je eerst communiceert via de app. Maar een smartphone kan zeker in sociale context ook veel onvrede met zich meebrengen. Als je tijdens een gesprek je telefoon op tafel hebt liggen, dan kan dat tot minder diepgaande gesprekken leiden, zelfs als je die telefoon niet actief gebruikt. Je leeft dan veel minder in het moment en bent bezig met andere zaken.”
Wil je minder met je smartphone bezig zijn?
Probeer dan vaste tijdstippen in te plannen. Bijvoorbeeld als je in de trein zit of middagpauze hebt, kun je een halfuurtje tijd nemen om je apps te beantwoorden. Vanuit mijn achtergrond als communicatiewetenschapper en adviesfunctie voor het Radboudumc Centrum voor Mindfulness vertelde ik Metro het volgende: “We kunnen de smartphone daarom ook beter inzetten om dichterbij onszelf te komen in plaats van verder weg te raken. Zo heeft een grote groep mensen baat bij mindfulness apps. Juist in de drukke westerse maatschappij, waarbij mensen last kunnen hebben van onrustige gevoelens, is het goed om bewust te leven. Niet iedereen is in staat om fysiek een mindfulness training te volgen. Bijvoorbeeld omdat ze te ver weg wonen, er niet toe in staat zijn vanwege ziekte of omdat het te duur is. Zo’n app is een goed alternatief om bewuster te leren leven.
De smartphone heeft ons denken jammergenoeg overgenomen.
We doen steeds meer dingen op de automatische piloot en zijn ons niet meer bewust van de dingen die we doen. Door de smartphone worden we heel reactief in plaats van proactief. Een smartphone triggert je steeds om iets te gaan doen. Het nadeel is dat je niet meer zelf nadenkt over waar je behoefte aan hebt. De smartphone kan zo ook meehelpen aan het ontwikkelen van een concentratiestoornis, omdat je continu het gevoel hebt dat je iets moet doen.
Apps om je bewust te maken van je telefoongebruik?
Tegenwoordig kun je makkelijk bijhouden hoeveel uur je op je telefoon zit en hoeveel tijd je aan een bepaalde app besteedt. Zo krijg je inzicht en kun je proberen het gebruik te minderen. Het is niet erg dat je met je telefoon bezig bent, maar zorg dat je aandacht hebt voor wat je doet. Neem even rustig de tijd om dingen af te handelen. Kies bewust voor de acties die je met je telefoon uitvoert. En laat je denken niet bepalen door je telefoon. Voel waar je behoefte aan hebt, elke dag opnieuw. Laat je leven niet bepalen door de routine van je smartphone gedrag. Ga wandelen zonder telefoon, kies vaste momenten om apps te checken en zet je telefoon uit in de avond. Je zal merken hoeveel tijd en aandacht je daarvoor terug krijgt.
ps: zelfs in de boeddhistische kloosters van Bhutan, het land dat bekend staat om gelukkig leven, is smartphone verslaving een thema. Regisseur Thomas Balmès maakte een mooie documentaire over een jonge monnik die worstelt met zijn leven en de liefde die hij via de telefoon heeft gevonden.
