Eenzaamheid is een bijzonder fenomeen. Soms is het heerlijk even alleen te zijn, maar wanneer het doorslaat in eenzaamheid wordt het een ander verhaal. In mijn leven ken ik periodes van afzondering waar ik niet gelukkig van werd. Waarom bleef ik dan toch alleen? Ik wilde er graag meer over weten en sprak met een expert op het gebied van alleen zijn.
Aan de buitenkant zie je het niet altijd, maar er is meer eenzaamheid dan je denkt.
Als je eenzame mensen oprecht vraagt naar het grootste gemis in hun leven hoor je een echt verhaal. Ze beschikken niet over de contacten die ze graag zouden willen hebben. Niet omdat ze daar ‘geen zin in hebben’, maar omdat ze iedere dag worstelen met de manier waarop ze dit kunnen aanpakken. Met de vraag hoe ze hun leegte kunnen vullen. Ze willen niks liever dan warmte en gezelschap, maar door ervaringen in het verleden of heden ontbreken het hen aan de emotionele kracht om dit te bewerkstelligen. Het is één van de moeilijkste opgaven in hun dagelijkse leven.
Eenzaamheid kun je gerust een taboe noemen.
Wie komt er nu graag voor uit dat hij of zij zich alleen voelt? Dat het niet lukt om je thuis te voelen bij andere mensen en het onvermogen ervaart om mensen binnen je eigen kring te verzamelen. Het is toch veel leuker om te kunnen vertellen dat je een ‘rijk’ sociaal leven hebt met veel vrienden, mooie feestjes en boeiende uitstapjes?
Door aan de buitenwereld toe te geven dat je je alleen voelt, zou je de indruk kunnen wekken dat je geen leuk of boeiend gezelschap bent.
Dat je ‘anders’ bent en daarom ook maar beter alleen kunt blijven. Met als gevolg dat een eenzaam persoon zich nog vaker terugtrekt en soms in een ernstig isolement terechtkomt. “Het is een verdrietig gevoel van leegte dat gepaard gaat met gevoelens van angst en machteloosheid”, vertelt Jeannette Rijks.
Zij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar eenzaamheid.
Ook is zij initiatiefnemer van Faktor5. Dit is een coachings- en trainingsinstituut voor professionals die mensen met eenzaamheidsklachten begeleiden. “Het wordt op tal van manieren uitgedrukt als een gevoel van niet verbonden zijn met anderen, met de wereld. Dit is een subjectieve ervaring en daarom moet je mensen die last hebben van eenzaamheid serieus nemen. Zíj ervaren een ernstig gemis van contacten en daarover kan niemand anders oordelen dan zijzelf.”
Taboe of niet, eenzaamheid is geen uniek verschijnsel.
Uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in 2006 bleek dat veertig procent van de Nederlanders zich wel eens eenzaam voelt en dat tien procent zichzelf omschrijft als ernstig eenzaam. Dat klinkt zorgwekkend, maar gelukkig zijn er mogelijkheden om hiermee om te gaan. Eenzaamheid heeft zelfs een functie. Door er over te lezen, te leren en jezelf te trainen, kun je van dit gevoel leren. Zo maak je van eenzaamheid een bijzondere kracht die persoonlijke groei brengt.
Om deze kracht te voelen, moet je eerst de functie van eenzaamheid inzichtelijk maken.
“Eenzaamheid ervaren we zodra we voor het eerst alleen worden gelaten als zuigeling”, vertelt Rijks. “Op dat moment lijkt de wereld in te storten, want er ontbreekt niet zomaar iets. De nabijheid van levensreddende voeding, bescherming en troost is weg. Volkomen alleen en aan je lot overgelaten is een mens onveilig, nauwelijks in staat om te overleven. Het is dan ook volstrekt natuurlijk en verstandig om alles uit de kast te halen om niet alleen te zijn.
Het gevoel van eenzaamheid is een signaal om op zoek te gaan naar de groep.
Het is een waarschuwing dat je gedrag moet veranderen.” Volgens Rijks hoeft een ‘kennismaking’ met eenzaamheid niet te leiden tot problemen, mits je geen traumatische ervaringen achter de rug hebt. Want als je in het verleden hebt gemerkt dat er geen gehoor werd gegeven aan je dringende behoefte aan zorg of contact, is de kans aanwezig dat eenzaamheid gepaard gaat met angst en machteloosheid. En vanwege die angst houd je vervolgens vast aan je veilige, bekende patroon van terugtrekken. Omdat je dat juist niet wilt, frustreer je tegelijkertijd je leven.
Als je vanuit deze leegte in een slachtofferrol blijft zitten, is de kans op overwinning en persoonlijke groei niet groot.
Terwijl die persoonlijke leerschool het leven juist zo waardevol maakt. Je doet er goed aan je gevoel van eenzaamheid serieus te nemen en aan de slag te gaan. Rijks: “Je kunt je verstikkend eenzaam voelen, ook als je omringd bent door mensen, ook als je goede vrienden hebt of een prima relatie.” Het kan een opluchting zijn te weten dat er niets mis is met je als je je toch eenzaam voelt. Dat gevoel zegt dat er iets moet veranderen in je leven. Het is daarom van het allergrootste belang dat we eenzaamheid leren herkennen voor wat het is: het gevoel van leegte dat ontstaat doordat je individuele levenspatroon is verstoord.
Daar ligt de sleutel voor het omgaan met eenzaamheid: het scheppen van een nieuw levenspatroon.
Volgens Rijks bestaat het leven uit patronen waardoor je functioneert. Slapen, werken, verjaardagen, vakantie, eten, alles kent een eigen patroon. Als een patroon verstoord raakt door gebeurtenissen zoals overlijden, huwelijk, geboorte, verhuizing, scheiding, nieuwe baan, ontslag of bijvoorbeeld ziekte, kom je terecht in een fase van leegte.
Deze periode nodigt je als het ware uit om op zoek te gaan naar nieuwe patronen.
Tijdens deze functionele transitie houden we ons staande met verschillende rituelen. Ze bieden een handvat om ons door deze moeilijke periode te helpen en het oude met het nieuwe te verbinden. Denk hierbij aan rituelen zoals een begrafenis, het vieren van een geboorte, vuurwerk op oudejaarsavond of bijvoorbeeld een vrijgezellenfeest. Wanneer je de transitie goed wilt doorstaan, neem je de tijd voor deze rituelen.
Je geeft jezelf de ruimte om nieuwe patronen te ontdekken voor persoonlijke groei.
Daarmee maak je de periode van eenzaamheid tot een leerzame tijd die je inzicht verschaft in de beweging van jouw leven. Het helpt je vooruit in je eigen ontwikkeling. Dat biedt meer perspectief dan stil te blijven staan bij oude gewoonten die in het heden hun functie hebben verloren.
Omdat deskundige Rijks zelf heeft ervaren hoe groot de invloed van eenzaamheid op je dagelijks functioneren kan zijn, en dat het moeilijk is informatie te vinden over dit onderwerp, heeft zij een boek geschreven. ‘De kracht van eenzaamheid’ maakt het gevoel inzichtelijk en legt stap voor stap uit wat de functie ervan is. Bovendien maakt de schrijfster duidelijk hoe je het tij kunt keren. Verder geeft ze tips aan mensen die zichzelf niet eenzaam voelen, maar het vermoeden hebben dat anderen in hun omgeving hiermee worstelen.
Naast het boek zijn er cursussen en workshops om mensen met eenzaamheid te helpen om creatief te leven.
Veranderen vereist volgens Rijks zelfonderzoek, al dan niet met een coach. “Je grootste houvast is een goed plan, een rode lijn, een doel. Wie een plan heeft zorgt voor ruimte in het hoofd, voor geestelijke rust. Zonder deze houvast ben je voortdurend op zoek. Een plan maakt dat allemaal eenvoudiger. Je kunt je bij elke keus afvragen: ‘past dit in mijn plan, helpt dit mijn doel te bereiken?’.” Overigens wil dit niet zeggen dat daarmee alle spontaniteit in het leven verdwenen is. “Maar het verkleint in ieder geval de kans dat je van die spontaniteit spijt krijgt.”
Eenzaamheid is een gevoel waarvoor je niet weg hoeft te lopen.
Er zijn heel veel mensen die hiermee worstelen, misschien jij zelf wel of mensen in je eigen vriendenkring en familie. Neem jezelf en anderen serieus en verzamel energie om aan de slag te gaan met je angsten. Eenzaamheid is geen eigenschap. Het is het gevolg van verstoorde patronen die ingrijpend zijn geweest. Zo ingrijpend dat je niet de juiste rituelen hebt gevonden om de overgang naar een nieuwe fase soepel te laten verlopen. Met oefeningen en het verzamelen van kennis over jezelf kun je alsnog aan de slag om nieuwe patronen te ontwikkelen die passen bij jouw passie voor het leven.
Wat kun je nu doen aan je eenzaamheid?
Accepteer de eenzaamheid
Dit hoort bij de overgang tussen oude en nieuwe periodes. Neem jezelf niets kwalijk en neem de tijd om te leren van deze periode.
Ritme en regelmaat
Zorg voor rust in je leven en bewaar avontuurlijke uitspattingen voor periodes waarin je nieuwe patronen hebt gevormd. Ga op vaste tijden naar bed en zet de wekker iedere ochtend op dezelfde tijd. Ook al slaap je in het begin nog niet goed, houd hieraan vast. Je lichaam heeft behoefte aan regelmaat (kijk maar naar de natuur).
Gezond eten
Geen overmatig gebruik van cafeïne, zoetigheid, alcohol of drugs. Houd je lichaam fit en gezond en voorkom zo een laag energiepeil of kortstondige momenten van opleving die uiteindelijk meer kwaad dan goed doen.
Bewegen
Sluit jezelf niet op in stilte, maar blijf bewegen. Wandelen, fietsen, dansen, houd je lichaam actief. Dit zorgt voor ontspanning en een beter humeur. Zoek hiervoor een ‘maatje’. Ben je hier nog niet aan toe, ga dan alleen op pad. Je hoeft niks te forceren.
Zelfonderzoek
Denk aan hulpboek, cursus, coach, therapeut, en huisarts. Voel je geen slachtoffer, maar ga aan de slag. Leer van het leven en spreek jezelf moed in om je veilige patronen te verlaten en te werken aan jouw persoonlijke groei.
Gebruik rituelen
Bepaal voor jezelf welke periodes je wilt afsluiten en welke nieuwe wegen je wilt inslaan. Vier een feest of organiseer een activiteit waardoor je op prettige wijze het ‘oude’ kunt afsluiten. En gebruik passende rituelen om je nieuwe keuzes kracht bij te zetten. Neem je transitie serieus.
Meer weten over eenzaamheid:
- Boek ‘De kracht van eenzaamheid’ door Jeannette Rijks
- Website over gevoelens van eenzaamheid
