Ik zit alleen aan tafel. Mijn man en zoontje hebben al gegeten en zijn net vertrokken naar de basketbaltraining. Ik schuif mijn stoel aan. Het blijft stil, weinig te bespreken met mezelf. In mijn gedachten is het druk, maar daarmee is alles wel gezegd. Geen anekdotes, grappige opmerkingen of verrassende gesprekjes aan tafel. Ik pak de krant erbij en lees wat over bedrijfsovernames en technologie. Het maakt mijn hoofd nog drukker. Met mijn bord op schoot dan maar? Ik doe een poging. Nieuws over celebrities en discussies over een misdrijf. Mijn bord is leeg zonder iets geproefd te hebben. Televisie uit. Bord in de vaatwasser. Morgenavond ga ik weer samen eten. Ik heb nu al honger.
Samen eten brengt elkaar zoveel meer dan een maaltijd.
Aandacht voor elkaar en interesse in wat iedereen doet. Samen mindful eten is een mooi moment om te vertragen. Een tafelmoment waarbij je elkaar ontmoet. En waarbij bewustzijn de ruimte krijgt. Niet alleen door de gesprekjes, maar ook door de aandacht voor je maaltijd. Wat ligt er eigenlijk op je bord, waar komt het vandaan? Groeien de ingrediënten in eigen land en wie heeft het recept bedacht?
Als je de moeite neemt voor elkaar en de maaltijd (tijd om te malen), word je wijzer.
Daarom spreekt de beweging ‘Food for Thought’ mij zo aan, een internationale community die filosofie en eten met elkaar verbindt. Door mijn werk voor de KRO-NRCV, die de programma’s van De Boeddhistische Blik uitzendt, leer ik alles over Food for Thought. Het is namelijk niet alleen een beweging, ook een tv-serie en een boek vol inzichten dat mensen samenbrengt. Ik vermaak me al weken met heerlijke maaltijden én bijzondere levenswijsheden. Filosofen en studenten bespreken levensvragen die je prikkelen na te denken over wie je bent, hoe je je verhoudt tot andere religies, over aubergine en bessenrijst, en de dood.
Voorop staat het samen eten en filosoferen, de voedingsbodem voor een wijs leven.
Een van de filosofen in de serie is de Italiaanse Chiara Robbiano. Zij geeft les aan de Universiteit van Utrecht en heeft tevens een graad in de klassieke filosofie. Ze onderzoekt en vergelijkt ons denken vanuit verschillende culturen zoals Grieks, Indiaas en Japans. Haar recept uit het boek en de tv-serie is er eentje waarbij het westen het oosten ontmoet: ‘sake meets risotto’. Maar ook haar denk-recept is me bijgebleven. Het bestaat uit vier gangen zoals beschreven in het boek.
Het denk-recept van de filosoof:
Voorgerecht: Bewustzijn van je eigen raamwerken
Het recept dat je van huis uit hebt meegekregen, is niet altijd het beste recept. Vraag anderen naar hun bereidingswijze. In dialoog worden we ons niet alleen bewust van onze eigen aannames, maar ook van alternatieven.
Tussengerecht: Heldere aandacht
Bepaal de groenten niet van tevoren. Ga naar de markt en kies de groenten die er het beste uitzien, door eraan te ruiken en ervan te proeven, met een open mind voor wat de situatie je kan geven.
Hoofdgerecht: Openheid
Koken is een oefening in openheid. Het proces verloopt nooit precies volgens een vooropgezet plan. Wees flexibel en beweeg mee met onverwachte veranderingen.
Nagerecht: Betekenisvolle weg
Behalve om het resultaat draait koken ook om de activiteit zelf. Geef aandacht aan het hele kookproces, ook voor wie en waarom je kookt. Wat wil je communiceren, los van de kwaliteit van het resultaat?
Tijdens het samen eten laat Robbiana je ook nadenken over keuzes je leven.
Robbiana: “Keuzes maken is van alle tijden, maar niet eerder waren de mogelijkheden zo breed als in het leven van de late tieners, twintigers en vroege dertigers van nu. Bovendien zijn het geen triviale keuzes: welke richting je opgaat schept de mogelijkheden voor – en geeft begrenzingen aan – de toekomstige loop van je levenspad. In de westerse manier van denken, met haar nadruk op de autonomie van het individu, beschouwen we het vermogen om zelf te kiezen doorgaans als een verworvenheid. Maar is zo’n enorm palet aan keuzemogelijkheden wel zo wenselijk?”
Al die keuzes in je leven kunnen ook verlammend werken.
Bovendien: niet iedereen weet op jonge leeftijd al wat hij wil worden. Ben je dan gedoemd te mislukken, omdat je geen heldere strategie voor ogen hebt? En ook al zou je het wél weten, het leven neemt zoveel verrassende wendingen waardoor je regelmatig moet afwijken van je pad. Toch vreselijk als je daardoor nooit meer gelukkig zou kunnen worden?
Ik had het geluk dat ik op jonge leeftijd al wist wat ik wilde.
Verschillende ambities had ik voor ogen, uiteenlopend, maar altijd met een onderlinge samenhang. Het varieerde van creatief bij een reclamebureau en journalist bij de ELLE tot aan danseres, interviewer voor televisie en communicatiewetenschapper. Tijdens mijn levenspad heb ik verschillende mijlpalen aangetikt en tezamen vormen ze nu een combinatie van deze ambities. Het was zeker geen eenduidige route. En snel al evenmin. Zowel vanuit mezelf als door mijn omgeving moest ik talloze hindernissen nemen, en nog steeds. Een levenlang kiezen én leren is niemand vreemd. Ook ik word elke dag gedwongen tot keuzes. Kleine zoals ‘Wat kook ik vanavond?’ tot aan allesbepalende zoals ‘Waar gaan we wonen?’. Al die keuzes zijn van invloed op de dag erna. Daarom leef ik ook zoveel mogelijk in het nu: de keuzes die ik nu maak, bepalen de waarde van morgen.
Gelukkig kun je ook zonder duidelijk doel een mooi leven leiden.
Volgens Robbiana is er ook een andere benadering van onze levenskeuzes mogelijk. Eentje die niet alleen maar draait om dat ene doel dat je wilt bereiken en hoe je daarin kunt slagen. Het gaat namelijk niet om het resultaat, maar je persoonlijke waarden waarop je een keuze baseert. Kies je vanuit liefde of angst, neem je beslissingen om te groeien of jezelf te beperken? “Probeer het resultaat niet op voorhand vast te pinnen, maar wees je bewust van je richting, van wat je beschouwt als ‘het goede’, zoals Plato het zou zeggen. Bijvoorbeeld levenslang leren, anderen helpen, of met je handen bezig zijn. En speel vervolgens in op de mogelijkheden die zich aandienen in het huidige moment.”
Ik glimlach, want als ik me in een situatie bevind waar ik moeite mee heb of niet weet wat te doen, denk ik altijd: ‘Ik ben waar ik zijn moet, met de juiste mensen, op de enige juiste plek. Kortom ‘deal with it’.
Naast al haar filosofische wijsheden kan de Italiaanse (natuurlijk) heerlijk koken.
Ik houd zelf niet van risotto, te veel rijst voor mij, maar haar tempura is geweldig. In het kookboek vertelt ze over haar gerecht. Haar ingrediënten zijn onder meer geïnspireerd door de Japanse zenboeddhist Dogen (leefde in 1200-1253). Vooral door zijn uitleg over wat het betekent om met heldere aandacht in de situatie te zijn.
“Elk mens beschikt over de capaciteit om met helderheid te reageren op de mogelijkheden die zich aandienen in het moment.”
zenboeddhist Dogen
“En iedereen heeft het vermogen om je onbelemmerd te verhouden tot wat buiten je is. Makkelijk is dat niet: we zijn nooit vrij van voorkeuren en verlangens die onze helderheid vertroebelen. Maar we kunnen de spiegel wel oppoetsen, uit onze schulp kruipen en ons openstellen voor wat de situatie verlangt. De verlichte persoon weet dat vermogen te ontwikkelen: hij of zij is in staat een houding aan te nemen die perfect past bij de specifieke situatie.”
Niet alleen Robbiana filosofeert er in de serie en het boek stevig op los samen met de studenten. Ook andere onderzoekers combineren mentale en fysieke voeding tot een smaakfestijn. Samen met studenten uit verschillende landen bespreken zij de levensvragen die ons allemaal bezighouden zoals: ‘Wie ben ik, hoe verander ik de wereld en hoe om te gaan met veranderingen?’
Ik heb inmiddels genoeg gespreksstof voor een honderd-gangen menu.
Morgen zit ik weer met het gezin aan tafel. Ik ga een poging doen, iets met taal en de vraag wat woorden voor ons betekenen. Geïnspireerd door onze zesjarige filosoof thuis die me onlangs verraste met vraag en antwoord: “Waarom horen sommige mensen niets? Komt het doordat de woorden uiteenvallen voordat ze hun oren bereiken?” Ik smul ervan. Nu nog kiezen wat we gaan eten, zonder stress. Ik weet het al: de mensheid in één pan, koshari.
Ps: Je kunt de food serie op televisie volgen of terugkijken online. De kookliefhebbers kunnen alles nalezen in het boek vol recepten. Hierin vind je ook waardevolle voeding voor je mind.
