Onrustig liep ik rond in het boeddhistische klooster van Yuenten Ling in België. Ik kwam er voor een meditatie retraite en wat verdieping met boeddhisme in mijn leven, een jaar geleden. Ik luisterde naar de leraar en probeerde de verschillende meditatietechnieken uit. Maar ik bleef gehaast. Letterlijk en figuurlijk. Ik had meer dan twee uur gereden vanuit Breda om op tijd te arriveren, maar ik was aan de late kant. En ik wilde alles behalve te laat binnenkomen in de meditatiehal waar de deelnemers hun lotushouding al hadden ingenomen.
Vijf minuten voor tijd scheurde ik over de oprijlaan en parkeerde mijn auto vlak voor het Tibetaanse klooster. Ik meldde me bij de receptie en haastte mij achter een monnik aan richting de meditatieruimte. De gong sloeg drie keer. Ik had het gehaald. Maar daarmee was alles ook gezegd. Het duurde nog minstens een half uur voordat ik geland was en überhaupt door had waar ik was: op de plek waar ik lang naar had verlangd, het boeddhistische klooster in de Belgische Ardennen.
Het was niet de retraite die me rust gaf, maar de ogen van Boeddha zelf.
Wat na een paar moeizame nachten in mijn slaapruimte liet ik de meditatielessen links liggen. Ik vond er niet wat ik zocht. Het maakte me onrustig, wat waarschijnlijk ook de bedoeling was om de transformatie tot innerlijke rust te vinden.
Maar op het moment dat je middenin zo’n chaos zit, heb je die helderheid van geest natuurlijk niet.
Ik wandelde door de bossen nabij het klooster om in de namiddag terug te keren naar de meditatieruimte. Toen was het er leeg en stil. De leraar en leerlingen hadden vrije tijd en lagen in het gras of lazen een boek. Helemaal alleen liep ik de rijk gedecoreerde Tibetaanse zaal in. De paarse zitkussens lagen er nog.
Ik nam plaats op een van de meditatiekussentjes en staarde naar het immense Boeddha beeld voor mij.
Ik keek in zijn halfgesloten, vredige blik en haalde diep adem. Een vastgeroest blok vol spanning en emotie kwam eindelijk los. Het was alsof een stem me vertrouwen gaf: “Kwel jezelf niet zo. Je doet het goed, meer dan goed. Ik zie je. Durf te kijken naar jezelf en haal adem.” Meer had ik niet nodig. Boeddha bleek mijn maatje te zijn. Me te begrijpen terwijl ik het zelf nog niet deed. En me te zien terwijl ik aan mezelf voorbij liep.
Ik weet niet precies hoe en wanneer het boeddhisme in mijn leven is gekomen.
Zou dat de bijzondere impact ervan verklaren? Hoe is het mogelijk dat ik de precieze oorzaak weet van talloze gebeurtenissen in mijn leven, maar die van het boeddhisme in mijn leven? Daarvoor moet ik een wirwar aan herinneringen, momenten en mensen overdenken die geen begin en geen einde kent. Wel kwam ik er als dertiger achter dat mijn vader verschillende boekjes uit de jaren zeventig in de kast had staan over yoga en mindfulness. En dat hij, nog voor mijn geboorte, verschillende therapieën ondergaan had die een niet-westerse grondslag hebben. Een van zijn boekjes ‘Het gras wordt groener’ van Thich Nhat Hanh gaf hij mij nog voordat ik bekend was met zenboeddhisme en mindfulness. Terwijl ik jarenlang zocht naar een manier om mijn onrustige mind te kalmeren, lag dat boekje op mij te wachten. De tijd stond stil toen ik het jaren later in een doos op zolder vond.
Kalmte en vertrouwen, dat heb ik gevonden in het boeddhisme.
Het symboliseert voor mij een manier van leven waarbij ik volledig mezelf mag zijn zonder dat ik daar de goedkeuring van anderen voor nodig heb. Dat maakt me kalm en geeft me meer zelfvertrouwen dan welke therapie ook. Daarom vind je in mijn huiskamer twee authentieke Boeddhabeeldjes die me ontzettend dierbaar zijn. Mocht ons huis ooit in brand staan, dan neem ik die als eerste mee. Een van de beelden heb ik gevonden tijdens mijn reis door Tibet. Het tweede, kleinere beeldje van hout, heb ik gekregen van mijn broer na een bezoek aan Vietnam, het geboorteland van zenboeddhist Thich Nhat Hanh, de boeddhistische leraar die mij veel inzichten heeft gegeven.
Ik ben geen boeddhist bezien vanuit de traditionele drie-eenheid: boeddha, dharma en sangha.
Ik heb me niet officieel toegewijd tot de leer van Boeddha (dharma), behoor tot geen enkele boeddhistische school en ben ook niet verbonden aan een gemeenschap (sangha). Mijn eigen draai heb ik gegeven aan deze levensfilosofie, precies zoals Boeddha het ooit bedoeld heeft: “Volg mij niet, maar informeer jezelf en kies jouw pad”, aldus de Boeddha ruim 2500 jaar geleden. Dat motto past perfect bij mijn eigenwijze kijk op de wereld: niets is vanzelfsprekend.
Rond mijn dertigste, tijdens een reis door Tibet, zag ik het boeddhisme in praktijk.
Mijn christelijke achtergrond mengde zich met de eenvoud van de oosterse denkwijze. In de boeddhistische kloosters vond ik herkenning en eenvoud gedeeld door pretentieloze leraren. Het boeddhisme raakte mij als jonge vrouw, het ging over mens-zijn en ik voelde me veilig en rustig.
Die kalmte is me altijd bijgebleven en nog steeds bepalend voor de richting van het boeddhisme in mijn leven.
Vraag mij niet naar geschiedschrijving van de oosterse filosofie, want die kennis ontbeer ik. Ik heb al heel wat boeken gelezen in de hoop een zeer goed geschoolde leerling te worden, maar het is me nog steeds niet gelukt. Ter voorbereiding op mijn Tibet reis heb ik weken gestudeerd op de geschiedenis van het boeddhisme, de stromingen, de waarheden, de beoefening ervan, maar de details bleven niet hangen. Het maakte me bovendien onrustig, al dat ‘moeten weten’. Gelukkig vond ik wel een antwoord op die persoonlijke frustratie. Het boeddhisme leert je alle waarheden te bevragen en het niet-weten te cultiveren. Een bekende zen methode van mediteren is jezelf voortdurend afvragen: “Wat is dit?” Steeds en stapje dieper om uiteindelijk met een lege geest niets te hoeven weten.
Boeddhisme is een plek om me veilig te voelen in mijn leven.
Geen passieve staat van zijn, maar een levenshouding die me wijsheden aanreikt om actief en bewust het beste uit mezelf te halen. En vanuit rotsvast vertrouwen in het goede alles te geven waarvoor ik op de wereld ben. Zonder terughoudendheid mijn kwetsbaarheid te delen in de hoop dat het negatieve in mij daardoor verzwakt en al het positieve aan ruimte wint. Zoals de Boeddha iedere dag zijn best deed om te ontdekken hoe hij kon leven zonder lijden. Want lijden doen we allemaal, zo is het leven nu eenmaal.
Maar het gaat om de manier waarop je daarmee omgaat en hoe je vooral minder hoeft te lijden.
Zo had ik in 2013 een loodzware zwangerschap, fysiek en daardoor ook mentaal. Of andersom, wie zal het ooit weten. Wekenlang heb ik op bed gelegen, de hele dag en nacht. Nauwelijks eten, alleen maar ellendig voelen. Die dagen ben ik doorgekomen met eindeloos veel documentaires en films van de Boeddhistische Omroep. Alle online archieven heb ik doorgespit om mezelf te kalmeren met de eenvoudige oosterse wijsheden en het mentaal vol te houden. De ‘tune’ van de omroep staat in mijn geheugen gegrift (mag geen toeval heten dat ik jaren later aan de slag ben gegaan als adviseur voor deze omroep).
Op weg naar de ultieme verlichting dankzij het boeddhisme?
Een leven zonder lijden, dat zou mooi zijn. Vooralsnog ben ik daar nog lang niet en of het ooit lukken zal? Ik noem mezelf weleens mindful mama en dat is al een uitdaging op zich. Of ik ooit een ‘ontwaakte oma’ zal zijn? Ik probeer er vooral niet naar te streven, want verlangen naar de toekomst is juist alles behalve boeddhistisch. Ik herinner mezelf dagelijks aan de kerngedachte van de oosterse filosofie:
Leef bewust in het huidige moment en,
accepteer de dingen zoals ze zijn.
Niet bezig zijn met het bereiken van je wensen voor de toekomst, maar vandaag leven. Dezelfde levenshouding heb ik gevonden bij zenboeddhist Thich Nhat Hanh: denken over de toekomst is ondergeschikt aan de manier waarop je nu bezig bent.
Hoe aandachtig je nu in het leven staat, bepaalt wat er komen gaat.
Ik houd van die eenvoud al maakt dat het niet makkelijker. Vooral het accepteren van de dingen zoals ze zijn. Waarom iets okay vinden als ik er last van heb? Spanning of ruzie verdraag ik erg slecht, hoe kan ik dat accepteren? Dat hoeft gelukkig niet. Het gaat erom te accepteren ‘wat is’. Spanning in huis? Vecht er niet tegen, maar laat je ook niet lam leggen.
Richt je energie op wat je wél kunt veranderen in plaats van jezelf te kwellen met de dingen die gegeven zijn.
In mijn geval: bij spanning of ruzie me niet laten meeslepen door negatieve stemmen, maar inzien dat de situatie onprettig is en het daarbij laten, wetende dat niets blijvend is en de ruzie over gaat. Vanuit die rust kan ik opnieuw het gesprek aangaan en het goede in elkaar als vertrekpunt nemen. Voorafgaand aan de ruzie was er vriendschap en begrip. Nu tijdelijk niet meer. En dat mag. Die tijdelijke situatie dient ter overbrugging van de orkaan.
Als de storm voorbij is, verliest de chaos aan kracht.
Vanuit een rustige, mindfulle benadering kan ik een nieuwe opening maken. Dat is geen makkelijke oefening, de boosheid laten rusten en kracht zoeken voor een nieuw gesprek. Maar iedereen weet dat praten de opening is voor iets nieuws, wat het resultaat ook zijn mag. Soms ontstaat er eindelijk begrip voor elkaar. Of je komt er samen achter dat je ieder een eigen weg moet gaan. Dat is ook okay.
Het boeddhisme in mijn leven confronteert me continu.
En dat is tevens de grootste uitdaging van mindful leven: opmerkzaam zijn zonder oordeel. Ik kan het alleen leren door het te doen. Zie het als je uithoudingsvermogen dat je traint voor een marathon. Je redt het alleen door frequent en met focus te trainen. Opgaan in het moment en daarvan bewust zijn bereik ik alleen door mijn mind continu te trainen.
Na mijn Tibet reis verlegde ik de focus van kennis naar de dagelijkse praktijk, mens-zijn.
Regelmatig gevoed door Westerse boeddhisten en leraren zoals Jack Kornfield, Stephen Batchelor en Robert Thurman. Bij hen voel ik me altijd thuis evenals bij verschillende organisaties die vanuit een boeddhistische blik naar de wereld kijken. Samenwerken met deze stichtingen en bedrijven geeft me net zoveel rust als de oosterse filosofie zelf. Niet te vergeten de waardering bij zulke organisaties voor ieders inzet en de diepe behoefte om de aarde en de maatschappij ten goede te verbinden. Ondernemen terwijl je rekening houdt met wat de wereld ons vertelt en er zorg voor dragen, compassie als welvaart. Niet voor niets heb ik me de afgelopen jaren toegelegd op mindful schrijven en werken.
Mediteren is heilzaam en waardevol, maar het gaat er ook om wat je met boeddhisme in je leven doet.
Overigens lijkt mediteren nog steeds het enige uithangbord van het boeddhisme in het westen, terwijl Boeddha’s handboek zoveel meer is. Daarom lees ik graag de boeken van Stephen Batchelor en gelukswetenschapper en monnik Matthieu Ricard. Dagelijks wijsheden voor boeddhisme in de praktijk.
Met mediteren ligt overigens wel ten grondslag aan de verkenning van je gedachten. Daarom neem ik er regelmatig de tijd voor, extra als ik onrustig ben. Helaas laten veel mensen zich ontmoedigen als mediteren niet lukt. Ik begrijp het volkomen (en Boeddha ook).
Hoe kun je vanuit onze gesjeesde maatschappij alles tot stilstand brengen op een meditatiekussentje?
Goed nieuws: dat hoeft helemaal niet. De methodes voor mediteren zijn meer dan 2500 jaar geleden ontwikkeld en niet alles is even bruikbaar in ons dagelijks leven. Had Boeddha vandaag geleefd, dan had hij vast en zeker een podcast gemaakt die het mogelijk maakt te mediteren in een drukke stad, met een gezin en een overvolle agenda. Dat is het mooie van zenboeddhist Thich Nhat Hanh die het mediteren als onderdeel van mindfulness naar Europa heeft gebracht. Mediteren is een manier van zijn gedurende de dag, niet iets waarvoor je een extra tijdsblok inruimt. Met aandacht en zonder oordeel praten, eten, spelen of vergaderen, de hele dag door.
Mindfulness betekent dat je opmerkzaam blijft in je leven, zonder oordeel.
Dat je alles ervaart zonder je te laten verleiden door de automatische piloot. Daar ben ik het boeddhisme dankbaar voor. Ik besef me hoe gewone dingen juist bijzonder mooi zijn zolang ik de moeite neem om het echt te zien en te voelen.
Het boeddhisme is mijn wereld binnengekomen en heeft mijn hart veroverd.
Al maken we ook wel eens ruzie. Omdat ik nu voortdurend opmerkzaam ben, is dit leven behoorlijk intens. En dat was het al vanwege mijn gevoelige karakter. Als je eenmaal bewust leeft, is onbewust geen optie meer. Ik ben me bewust van de momenten waarop ik haast heb en mijn zoontje voorbij loop, ik ben me bewust van het mindless snacken voor de tv als ik honger heb en ik ervaar iedere materialistische aankoop als een vergif voor de aarde.
En toch wil ik niet meer zonder boeddhisme in mijn leven
Want tegenover de uitdagingen staat heel veel moois zoals het eindeloze geduld dat ik verworven heb dankzij mijn boeddhistische levenshouding. Mijn man benijdt mijn kalmte als hij onverhoopt uit z’n slof schiet tegen de kinderen. Of de rust die ik uitstraal in periodes van chaos of crisis (dat was zeer welkom tijdens corona) en mijn onverstoorbare positieve kijk op de wereld en alles wat we dagelijks meemaken. Wat ik vooral liefheb zijn de veiligheid en kalmte die ik mijn zoontje en mijn man kan geven als een van hen verdrietig of boos is. Ik vertel ze vaak:
Geen enkele pijnlijke emotie is eeuwig, diep ademhalen verjaagt de angst en onrust.
didie schackman
Ik probeer te helpen zonder oordeel en deel het besef dat niemand schuld heeft als het een keertje niet vlotjes loopt. De weg die ik heb te gaan is lang. Compassie komt me niet aanwaaien. Vooral niet bij iemand zoals ik die graag alleen op pad gaat en veel tijd voor zichzelf nodig heeft. En toch zet ik me iedere dag in. Ook al zal mijn praktische verlichting veel langer duren dan één mensenleven. Ach, dat is niet erg, want ik heb nog iets geleerd. Alles wat ik nu doe, alle energie vanuit goede intenties, krijgt iedere de ruimte om meer te worden dan ikzelf. Meer dan ik ooit herinneren zal.
