De ontdekking van simpel leven? Mijn bezoek aan de wereld van zen zal ik nooit vergeten. De eenvoud van Japan. Het leek een rigide systeem waar geen plek was voor emoties. Maar niets was minder waar. Dit was zen.
Als zestienjarige in Japan
Ik was pas zestien toen ik in het Japan van de jaren negentig arriveerde. Ik was samen met een groepje van zes twintigers geselecteerd door een Japanse kledingfabrikant die westerse modellen voor een catalogus zocht. Een regelrechte cultuurshock voor een tiener uit Wijchen die tussen de duizenden krioelende Japanners in Tokyo geen enkele westerse herkenning zag. Iedereen leek op elkaar, hoe zagen mensen het verschil nog? Wat mij opviel was hoe strak alles geregeld was. Gemarkeerde vakken bij de metro voor het in- en uitstappen en iedereen altijd netjes in de rij. Nul agressie, enkel rust en kalmte.
Puur eten in Japan
Het eten was ook een bijzondere ervaring, eentje die mij minder beviel. Sushi was in Nederland nog vrij onbekend en van al die pure ingrediënten werd ik niet vrolijk. Mijn smaak was nog lang niet zo ver ontwikkeld. En wat vond ik de snoepjes van gedroogde vis ontzettend smerig! Het officiële diner bij de opdrachtgever was al even heftig. Voor mijn gevoel waren het tien of twaalf gangen waarbij het me geen enkele keer lukte te ontcijferen wat ik voorgeschoteld krijg. Het was een zware beproeving.
Eenvoudig geluk bij Boeddha
Heerlijk daarentegen was de hoofdmassage door de visagist. Iedere keer als hij mijn kapsel modelleerde, hypnotiseerde hij me met zijn zachte vingers. Inmiddels doet mijn kapper in Breda ook haar best, maar bij de Japanners was het in 1994 (en waarschijnlijk honderden jaren daarvoor) al een traditie. Reinheid, kalmte en aandacht, iets dat ik tijdens het groepsuitje naar de grote Boeddha in Kamakura in veelvoud mocht ervaren. Ik had toen nog niet van boeddhisme, zen of mindfulness gehoord, maar het raakte me diep. Soms denk ik wel eens dat daar de kiem voor mijn behoefte aan eenvoudig geluk is gelegd.
Innerlijke rust en simpel zijn
Rust en eenvoud, inmiddels heeft iedereen wel iets meegekregen van deze authentieke Japanse levenswijze. Er is iets betoverends aan de innerlijke rust die Japanners uitstralen en de manier waarop zij rituelen respecteren. Het lijkt alsof ze er geen enkele moeite voor hoeven te doen, zo’n leven in zen: aandacht voor lichaam en geest, compassie voor de mensen in hun omgeving en onvoorwaardelijk respect voor de wereld waar ze verblijven. Het is zo rustgevend. En eigenlijk ontzettend simpel. Mogen wij alsjeblieft ook een beetje zen zijn?
Mijn 6 tips voor zen in je dagelijks leven
1. Ontwikkel een beginner’s mind
Zen is afkomstig van het boeddhisme, een spirituele filosofie die vanuit India – via China – het mystieke Japan heeft bereikt. Eenmaal in Japan, waar het shintoïsme de belangrijkste geloofsovertuiging was, kreeg het de vorm die nu nog steeds in het DNA van de Japanners zit. Eenvoud en rust, want daar begint het allemaal mee. Vanuit leegte jezelf ontdekken met een beginners mind, het tegenovergesteld van ons overvolle hoofd. Want een beginners mind is helemaal ‘leeg’, vrij van aannames, vaste denkpatronen en regels.
Vanuit die leegte heb je alle mogelijkheden om jezelf te zien zoals je werkelijk bent in plaats van wie je zou moeten zijn.
Een vorm van ‘simpel zijn’, noem ik dat. De Japanse zen meester Shunryu Suzuki heeft er veel over geschreven en mij ontzettend geïnspireerd met zijn boeken over de zen mind. Hij is bovendien de leermeester die het zen boeddhisme naar Amerika heeft gebracht (waarna het uiteindelijk in Europa is beland).
2. Oefen met zen zitten
Omdat zen dé manier van leven is, worden Japanse kinderen op deze manier opgevoed, geschoold en getraind. Zen vormt het begin bij alles wat ze doen. En dat begint met… zitten, ofwel zazen. Je zou het mediteren kunnen noemen maar voor de Japanners heeft het geen speciale naam nodig. Zitten en ademhalen. Dat is dé vorm om te leren ‘hoe te zijn’. Want door te zitten en je ademhaling te voelen, hoef je je gedachten nergens op te richten. Vanuit die leegte leer je de dingen te zien zoals ze zijn, zonder inspanning.
Je leert mindful te zijn.
Ik vind die leegte heerlijk, op de momenten dat ik het ervaren kan, maar dat heeft wel even geduurd. Jaren geleden deed ik een eerste poging, tijdens een open dag van het zen meditatiecentrum in Breda. Tien keer ademhalen in volledige aandacht. En bij de kleinste afdwaling opnieuw beginnen. Mijn hoofd werd knettergek. Oorlog in mijn hoofd, verre van alles wat ooit rustig zou kunnen zijn. Even speelde ik met de gedachte weg te rennen, maar ik hield stug vol om daarna nooit meer terug te gaan. Al was dat natuurlijk niet het einde, maar juist het begin van mijn leven in rust en eenvoud. Het zaadje dat bij de boeddha in Japan was gelegd, was ontkiemd. En dus ga ik regelmatig zitten en voel ik mijn adem. Meestal vlak nadat ik mijn zoontje op bed heb gelegd. Aan tien minuten heb ik genoeg, om mijn hoofd te legen. Dan voel ik me echt als herboren, als na een verfrissend bad op een hete zomerdag.
3. Neem de tijd voor thee drinken
Om zen te zijn kun je stilzitten, maar een dag bestaat uit zoveel meer dan een meditatiekussen en de lotushouding. En dus hebben de Japanner vanuit de zen filosofie prachtige rituelen die ons nog veel meer leren over een dagelijks leven in eenvoud. Bijvoorbeeld de wijze waarop Japanners thee drinken. Geen dorstlesser tijdens het werken achter je computer, maar een activiteit op zich.
De theeceremonie draait om eenvoud, wederzijds respect en harmonie.
Zo verhouden de Japanners zich ook tot elkaar in de huidige maatschappij. De theemeesters zijn de grootste helden uit het land. Jarenlang worden zij opgeleid totdat zij het ritueel tot in de puntjes beheersen, te vergelijken met de prestige van de sushi chef. Kijkend naar alle thee die je tegenwoordig kunt drinken en kopen hebben we hier ook al een aardige variatie opgebouwd, maar het is nog steeds een tussendoortje. Jammer want volledige aandacht voor je thee kan werkelijk kalmerend zijn. Geen water uit een Quooker, maar uit de fluitketel bijvoorbeeld. En kruiden uit je eigen tuin. Zo’n kopje thee smaakt echt tien keer beter dan het slappe aftreksel van een zakje dat je er even ingooit. Met thee bereiden én drinken kun je een avond vullen en het brengt je meer dan de zoveelste serie op tv. Als je er echt de tijd voor neemt, ervaar je de rust en eenvoud die inherent zijn aan het zenboeddhisme.
4. Ga met aandacht eten
Naast theedrinken kan voeding ook bijdragen aan een flinke dosis zen. Zo hebben Japanners een prachtige relatie met de natuur. Zij eten hun voedsel zo vers mogelijk omdat het volgens hen de enige manier is om de ware smaak te ervaren. Vandaar ook al die rauwe vis en populariteit van sushi en hun meesters. In Tokyo vind je één van de bekendste sushi meesters die de kunst van zen als geen ander verstaat, Jiro Ono.
Op z’n vijftigste mocht hij zichzelf eindelijk meester noemen en met negentig jaar werkt hij nog even zorgvuldig.
In de kookboeken van de bekende Aziatische schrijfster Emi Kazuko vind je de meest smakelijke voorbeelden van het Japans minimalisme aan tafel. Zij beschrijft nauwkeurig hoe je een beetje zen in het Westerse eten kunt brengen. Want dat kunnen wij ook: aandacht hebben voor de relatie tussen voeding en natuur. Eenvoudig koken met seizoensgroenten en aardappels vers van het land. Ik herinner me hoe lekker ze smaakten vroeger thuis, met sla uit mijn moestuin en een eitje van de kippen. Jamie Oliver scoort met kookboeken over vijf ingrediënten, maar mijn moeder won de hoofdprijs met slechts drie.
5. Breng zen in je leve door creatief bezig te zijn
Zen in de Japanse kunst is al even puur en intrigerend. Tijdens mijn recente bezoek aan het Vincent van Gogh museum zag ik de Japanse kunstprenten voor de eerste keer. Sindsdien trekken ze regelmatig mijn aandacht en kom ik ze grappig genoeg overal tegen. Van Gogh raakte geïnspireerd door de Japanse kunst dankzij Hiroshige van wie het werk tentoongesteld werd in het Parijs van de 20e eeuw. Het vernieuwende perspectief op de natuur en landschappen leidde tot een aantal schilderijen dat typerend is voor de liefde die Van Gogh koesterde voor de Japanse eenvoud (in maart 2018 te zien tijdens de expositie Van Gogh in Japan).
Ook in de kalligrafie, bloemsierkunst en het pottenbakken herken je het zen gevoel van de Aziatische meesters.
De kalligrafische geschriften van zenboeddhist Thich Nhat Hanh geven precies weer wat een enkele lijn betekenen kan. En de kunst van Ikebana is nog zo’n mooi voorbeeld van puur handwerk: het is de Japanse manier van bloemschikken waarbij de leegte belangrijker is dan alle bloemen bij elkaar. Probeer maar eens een bloemstuk te maken met één bloem en één tak. Eenvoud in materialen en aandacht voor het gebruik van kleur, lijnen en vormen, daarmee zouden we al knutselend heerlijk rustig kunnen worden.
6. Kom volledig tot rust in je zen interieur
We lijken allemaal behoefte te hebben aan een huis waar we volledig tot rust kunnen komen en waar we simpel kunnen leven. Niet gehinderd door alle ballast die we in de loop van de dag (onbewust) opgezogen hebben. Thuis mag je ‘zijn’. De Japanse interieurs bieden zo’n omgeving; in een opgeruimd huis waar je ontdekt dat je helemaal niet zoveel nodig hebt om tevreden thuis te zijn. Vind je inspiratie via mijn verschillende artikelen over eenvoudig wonen.
Een bonustip: ga op zen retraite
Ervaar hoe het is om stil te worden vanuit de oorspronkelijke zen filosofie. Tijdens een dag retraite leer je te mediteren met een eigentijdse zenleraar die je prettig begeleidt. Tijdens deze ervaring leer je te kunnen ‘zijn waar je bent’. Ook ontwikkel je het vermogen om te doen wat je werkelijk te doen hebt. Met ons overvolle hoofd gaat dat niet vanzelf. Daarom is een dag op retraite met een fijne groep gelijkgestemde mensen een waardevolle ervaring. Voel maar eens wat er in je omgaat als je hart samenwerkt met je hoofd en het hara gebied (bij je buik). Want hier woont jouw intuïtie.
ps: de afbeelding in dit artikel is gemaakt door de Britse fotograaf Freddie Marriage in de boeddhistische Sensō-ji tempel in Japan.
